Τρισμός και μειωμένη ποιότητα ζωής σε ασθενείς με καρκίνωμα του στόματος

Οι ασθενείς που λαμβάνουν ακτινοθεραπεία για καρκίνο κεφαλής και τραχήλου, αναπτύσσουν χρόνιες λειτουργικές ανωμαλίες και επιβιώνουν με μειωμένη ποιότητα ζωής.

«Τρισμός και μειωμένη ποιότητα ζωής σε ασθενείς με καρκίνωμα του στόματος, οι οποίοι έλαβαν μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία, μόνη ή σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία» είναι το θέμα έρευνας του Δρ. Ευάγγελου Γαλίτη DDS, MSc που δημοσιεύτηκε στο Forum of Clinical Oncology. [1]

Σκοπός της έρευνας ήταν να μελετηθούν ασθενείς με καρκίνο του στόματος που έλαβαν μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία ή χημειοακτινοθεραπεία.

Ο  καρκίνος του στόματος παρουσιάζει αύξηση, ενώ η πενταετής επιβίωση των ασθενών είναι περίπου 50%. Οι ασθενείς που επιβιώνουν, μετά από την ογκολογική τους θεραπεία συχνά αναπτύσσουν χρόνιες στοματικές επιπλοκές και λειτουργικές ανωμαλίες.[3,4]

Ο πόνος στο στόμα, το σαγόνι και τον τράχηλο, η ξηροστομία, το κολλώδες σάλιο, η τερηδόνα που προκαλείται από την ακτινοβολία (radiation caries), η ίνωση, οι δυσκολίες στο άνοιγμα του στόματος και ο τρισμός  (περιορισμός της κινητικότητας της γνάθου) είναι από τις συνηθέστερες χρόνιες επιπλοκές. Αυτά τα προβλήματα και οι λειτουργικές ανωμαλίες συνδέονται με δυσκολίες πρόσληψης τροφής και υγρών, προβλήματα κατάποσης, δυσκολία στη διατήρηση της καλής στοματικής υγιεινής, προβλήματα ομιλίας και προβλήματα στην εργασία, δυσκολίες στις σχέσεις με την οικογένεια και τους άλλους, καθώς και με τη συνολική πνευματική, ψυχική και σωματική υγεία.

Ο ασθενής επιβιώνει με χαμηλή ποιότητα ζωής. Η ποιότητα ζωής είναι χειρότερη σε ασθενείς που λαμβάνουν χημειοακτινοθεραπεία, οι οποίοι είναι σε  προχωρημένο στάδιο καρκίνου, λαμβάνουν υψηλότερη δόση ακτινοβολίας και έχουν αναπτύξει αυξημένη τοξικότητα.

Η ποιότητα ζωής είναι καλύτερη όταν οι ασθενείς μπορούν να τρέφονται με φυσιολογικό τρόπο κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Πρόσφατη μελέτη ανέφερε επίσης παρόμοια μείωση της ποιότητας ζωής και στους φροντιστές/συνοδούς/συντρόφους των ασθενών, με υψηλά επίπεδα άγχους, που σχετίζονται κυρίως με το αίσθημα της μη επαρκούς προσφοράς βοήθειας.

Ο Τρισμός, με περιορισμό στο άνοιγμα του στόματος, είναι μια κοινή χρόνια επιπλοκή, η οποία μπορεί να αναπτυχθεί μετά την ολοκλήρωση της ακτινοθεραπείας ή μήνες αργότερα και αυξάνεται όσο αυξάνονται οι δόσεις ακτινοβολίας. Μια συνολική δόση πάνω από 60  Grays σχετίζεται με υψηλότερο κίνδυνο για τρισμό. Ο κίνδυνος αυξάνεται επίσης όταν οι μασητήρες και οι  πλάγιοι πτερυγοειδείς μύες περιλαμβάνονται στο πεδίο της ακτινοβολίας, σε ασθενείς με προχωρημένο στάδιο νόσου και με χημειοακτινοθεραπεία. Επιπλέον, οι ασθενείς με καρκίνωμα του στόματος, οι οποίοι λαμβάνουν μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία, έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης τρισμού, που σχετίζεται με την ίνωση των μασητήρων μυών λόγω ακτινοθεραπείας και την ίνωση, η οποία σχετίζεται με τη χειρουργική αντιμετώπιση του όγκου.

Στην παρούσα μελέτη καταγράφηκε η στοματική βλεννογονίτιδα, ο πόνος και η ξηροστομία, το μέγιστο άνοιγμα στο στόμα (MMO) και οι λειτουργίες του στοματογναθικού συστήματος πριν και μετά την ακτινοθεραπεία. Το ΜΜΟ 35 mm ή λιγότερο έγινε αποδεκτό ως Τρισμός. Οι ασθενείς συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια για την ποιότητα ζωής QLQ C-30 και Head/Neck35 του European Organization for the Research and Treatment of Cancer – EORTC.

Η μέση δόση RT ήταν 64,3 Gray. Περίπου οι μισοί ασθενείς εμφάνισαν σοβαρή βλεννογονίτιδα,  πόνο και ξηροστομία. Το MMO μειώθηκε σε όλους τους ασθενείς. Ο μέσος αριθμός MMO (34 mm) έφτασε στο επίπεδο του τρισμού. Ο συνολικός αριθμός των γενικών συμπτωμάτων διπλασιάστηκε ενώ τα συμπτώματα στο στόμα, το κεφάλι και το λαιμό τριπλασιάστηκαν.

Σοβαρή κόπωση, πόνος, περιορισμοί στην εργασία, αδυναμία, άσχημα συναισθήματα, οικογενειακά προβλήματα, προβλήματα ύπνου, ανορεξία, οικονομικές δυσκολίες, ένταση / ευερεθιστότητα, δυσκοιλιότητα, ναυτία, εμετός και κατάθλιψη αναφέρθηκαν με μεγαλύτερη συχνότητα  στο C-30. Οι περισσότεροι ασθενείς ανέφεραν χαμηλή έως μέτρια ποιότητα ζωής. Έντονος πόνος στο στόμα, τη γνάθο και τον τράχηλο, προβλήματα κατάποσης, αλλοιώσεις γεύσης, κολλώδες σάλιο, ξηροστομία, ελκώσεις, οδοντικά προβλήματα, αίσθημα αδιαθεσίας και μειωμένο ενδιαφέρον για τη ζωή/την ερωτική ζωή ήταν τα πιο συχνά συμπτώματα που αναφέρθηκαν.

Συμπεράσματα: Ο παρατηρούμενος τρισμός, η διπλάσια έως τριπλάσια αύξηση των συμπτωμάτων και η χειρότερη ποιότητα ζωής υπογράμμισαν την ανάγκη υποστήριξης ασθενών με καρκίνο του στόματος, οι οποίοι λαμβάνουν μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία ή χημειοακτινοθεραπεία.

1. Η έρευνα αποτελεί μέρος Διδακτορικής Διατριβής του Ευάγγελου Γαλίτη DDS, MSc και εγκρίθηκε από την Επιτροπή Δεοντολογίας για την Έρευνα της Οδοντιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.